بررسی عوامل اکولوژیکی موثر بر میزان اسانس دانه بادام کوهی (amygdalus scoparia) در منطقه بم

چکیده به دلیل اثرات جانبی داروهای شیمیایی، امروزه توجه به داروهای گیاهی رو به افزایش است. یکی از گیا¬¬هان دارویی با ارزش، بادام کوهی، گونه amygdalus scoparia می¬باشد، که در ایران نیز از پراکنش خوبی برخوردار است. بدین منظور، نسبت به تعیین مهمترین عوامل اکولوژیکی مؤثر بر میزان اسانس دانه بادام کوهی در سه رویشگاه (حشرآباد، جزین و دادبین) در استان کرمان، شهرستان بم پرداخته شد. در هر رویشگاه سه ترانسکت با فاصله¬های 100 متر از یکدیگر و روی هر ترانسکت تعداد 3 پلات با سطح چهار در چهار متر در نظر گرفته شد. در هر پلات اندازه سطح پوشش تاجی، تراکم، ارتفاع بوته، طول بزرگترین ساقه، بزرگترین و کوچکترین قطر، طول و عرض برگ و زادآوری گونه مورد نظر مورد اندازه-گیری قرار گرفت. سپس برخی خصوصیات خاک (میزان شن، سیلت، رس، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، ازت، فسفر، هدایت الکتریکی، ماده آلی، آهک، ph، رطوبت اشباع و غیره) و نیز، میانگین دمای سالیانه، حداقل مطلق دما در سردترین و گرمترین ماه، میانگین حداقل و حداکثر دما، بارندگی سالیانه، در هر منطقه اندازه¬گیری شد. در مرحله بعد، برای مقایسه درصد اسانس و نوع ترکیب¬های آن، از سه رویشگاه مذکور دانه¬های بادام کوهی جمع¬آوری و از آن¬ها، در دمای محیط به روش تقطیر با آب اسانس¬گیری گردید. و نسبت به تجزیه و شناسایی ترکیب¬های تشکیل دهنده اسانس به وسیله دستگاه¬های gc و gc-mas اقدام گردید. تنها 3 ترکیب در هر سه رویشگاه حضور داشتند که عبارتند از cyanogen bromide، ethanone 2-hydroxy-1,2-diphenyl- و benzenemethanol, α-(2-nitropentyl)-، که جزو مهمترین ترکیب¬های اسانس بادام کوهی محسوب می¬شوند. درصد ترکیب¬های اصلی موجود در اسانس در این سه رویشگاه تفاوت قابل ملاحظه¬ای دارند و cyanogen bromide و benzenemethanol, α-(2-nitropentyl)-¬¬که در منطقه جزین به مقدار 255/88% و دادبین 024/58% و حشرآباد 094/15% وجود داشت و ethanone 2-hydroxy-1,2-diphenyl- به ترتیب 0094/41% ،849/19% و 843/35% می باشد. نتایج نشان داد که، ترکیبbenzeneacetonitrile, α-(benzoyloxy)- در رویشگاه حشرآباد حضور ندارد، درحالی که میزان آن در رویشگاه جزین 25/88 و در دادبین 024/58 درصد می¬باشد. همچنین ترکیبات 4-chlorobutanoic anhydride و 2-oxazolidinone, 4,5-diphenyl-, trans- که جزء بیشترین درصدهای اسانس در جزین را به خودشان اختصاص داده¬اند، در دادبین و حشر آباد وجود ندارد. با توجه به یکسان بودن شرایط انتخاب نمونه¬ها، استخراج اسانس¬ها و شناسایی ترکیب¬های موجود در اسانس، این نتایج مؤید تأثیر تفاوت¬های محیطی اکوسیستم رویشگاه¬ها از قبیل خصوصیات خاک، شرایط اقلیمی و فیزیوگرافیک بر درصد هر یک از ترکیب¬های اسانس موجود در سه رویشگاه می-باشد. بدین ترتیب، مقادیر پارامترهای اکولوژیکی در سه رویشگاه¬ با استفاده از روش تجزیه مؤلفه¬های اصلی pca و آزمون تجزیه واریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. بررسی¬های انجام شده نشان داد که، بین سه رویشگاه تفاوت¬های قابل ملاحظه¬ای از لحاظ سطح پوشش، تراکم، بزرگترین و کوچکترین قطر، عرض برگ، ارتفاع بوته و طول بزرگترین ساقه وجود دارد. همچنین، نتایج حاصل از آنالیز به روش مؤلفه¬های اصلی pcaنشان داد که، پارامترهای تراکم، میانگین دمای سالانه، حداقل مطلق دما در سردترین ماه، حداقل مطلق دما در گرمترین ماه، میانگین حدقل دما، میانگین حداکثر دما، ph¬، هدایت الکتریکی، آهک، رطوبت اشباع، فسفر، پتاسیم، شن و رس دارای تأثیر¬گذاری بیشتری می¬باشند و مهمترین عوامل اکولوژیکی مؤثر بر میزان اسانس دانه بادام کوهی به شمار می¬روند. واژههای کلیدی: اسانس بادام کوهی، عوامل اکولوژیکی و منطقه بم.